Subversive bookfair in Brussels

Un soggetto difficile, si. Un soggetto che può rapidamente volgere alla polemica, sterile o no. Ma questo non è il fine. Non si tratta neanche di un interrogativo esistenziale, di un “chi siamo”, di un “chi sono”. Ho voglia di discutere del movimento anarchico tale quale lo conosco, cioè quello di oggi, immagino che questi meccanismi si applichino ben oltre la nostra epoca o anche ben oltre il movimento anarchico. Ci sono molte cose da dire, ma io amerei parlare in particolare dei rapporti che reggono le relazioni all’interno di questo movimento, tra gli uni e gli altri, attraverso le barriere linguistiche e geografiche. Non vorrei, ciò nonostante, che queste frasi fossero prese per quello che non sono, mi includo tra le persone di cui parlo e i meccanismi che descrivo li riproduco io stesso. La volontà di scrivere queste considerazioni proviene dalle numerose discussioni tra gli anarchici di qui e di altrove, nei contesti più differenti, durante i quali essi/esse hanno sentito la necessità di porsi determinate questioni, di discuterne apertamente senza troppe formalità. Certo, non pretendo di rappresentare questi compagni e compagne, poiché io parto in principio da me stesso. Questo testo è fastidioso, infastidisce persino me. Spero ciò nonostante, discutendo di soggetto tabù che non divenga un tabù esso stesso, o materia di autoflagellazione. Spero anche che in occasione di questo incontro sul libro sovversivo, questo contributo possa essere l’occasione per riflettere su tali questioni, che secondo me sono indispensabili allo sviluppo delle nostre idee e all’incontro con altri indomiti.

Innanzi tutto non bisogna illudersi, il movimento anarchico è proprio un movimento, o una movenza, poco importa. Si potrà certo, per molti tra noi, mettere al centro della questione quella dell’individualità e dell’unicità di ogni individuo, e ciò impedirà a questa entità più ampia, il movimento, di sostituirsi alla volontà individuale e ai desideri propri di ciascuno all’interno di questo movimento. Infatti, tutti i gruppi sociali possiedono i propri margini, ciò è la condizione sine qua non del suo sviluppo, della sua auto-delimitazione. Poiché per definirsi bisogna passare da ciò che non siamo e da ciò che ci assomiglia. A partire da questo, l’originalità degli individui e dei gruppi affinitari che si esprime, è spesso normalizzata per entrare in un modello, una sorta di legante comune. Fino a quando la normalizzazione non agisce, come in ogni gruppo sociale, resta il disprezzo o l’ostracismo.

È così che degli automatismi si mettono in opera e non vengono più messi in dubbio. «È così», «non è il momento», «è sempre stato così». Questi meccanismi conferiscono all’interno del movimento, il potere a una manciata di guardiani della trasmissione sacralizzata, detentori della giusta verità e generalmente poco capaci alla messa in questione, malgrado i bilanci che la vita permette di fare, basandosi su decenni di fallimenti assodati. Ho usato la parola potere e aggiungo centralizzazione forzata. Il funzionamento affinitario, che io condivido, ha il difetto, quando è mal dosato, di dare troppo potere agl’individui che possiedono più relazioni, e talvolta più anzianità. Bisogna passare attraverso loro, lui o lei, per organizzarsi, per incontrare altri anarchici, per tutto.

Sappiamo che il potere è nello stesso tempo ansiogeno ed erogeno, attrae e respinge nello stesso momento. Io non parlo del potere istituzionale ma delle relazioni di potere interindividuali. Quando si comincia ad acquisire un po’ di potere, ne vorremo sempre più. Lo schema è semplice e basilare, può operare, tra gli anarchici, scettici di tali questioni, a partire dal momento in cui l’ammirazione e il “carisma” entrano in gioco. Ammiriamo l’attività degli anarchici di vari paesi per delle ragioni quantitative o semplicemente esotiche, ci si rinchiude allora nell’adottare dei modelli: «fare come in Grecia», ecc. Ammiriamo la prosa e il carisma di uno o più compagni (voi che leggete questo testo conoscete tutti un compagno o una compagna che abbia più valore sociale in seno al movimento, rispetto a gli altri). La nascono delle relazioni di potere e si creano delle classi all’interno del movimento, per mezzo delle fini arti della retorica, dello charme e della politica. Infatti il movimento diviene luogo prediletto per le coloro che sanno esattamente ciò che vogliono e che si nascondono dietro degli artifici retorici, degli interrogativi e della discussione per lasciare immaginare un’apertura che in realtà non esiste dato che è vero «è così, e basta».

Di fatto questi meccanismi creano dei leader che finiscono per centralizzare localmente l’attività di un movimento. Chi si sottrae a questa centralità, in una maniera o in un’altra dovrà rispondere della sua mancanza, presentando una giustificazione plausibile per il suo disaccordo o per la sua non presenza a un qualche momento fondamentale del movimento, che si tratti di un’idea, di un luogo (un’assemblea, un locale, una lotta specifica). La mancata partecipazione volontaria a questi sacri momenti collettivi deve essere giustificata, pena essere tacciati di «arroganza». Così, senza aver bisogno di un’autorità riconosciuta, la molteplicità delle idee degli individui è ridotta alle dimensioni di uno o più compagni “carismatici”. L’ostracismo è indissociabile da questi meccanismi; contro coloro che non sono dove dovrebbero, presenti in una determinata lotta, in un determinato luogo, in una determinata assemblea, sono assolutamente degli “sbruffoni” e dei “menefreghisti”, dei “piccoli borghesi”, ecc. Non così lontano da un provvedimento cautelare, si ha l’obbligo di firma. Meccanismi che si possono trovare nelle recenti lotte, un po ovunque, dalla Val Susa alla lotta dei tunisini clandestini a Parigi o la lotta contro i centri di detenzione per stranieri attraverso l’Europa o ancora la “solidarietà internazionale”.

Ho visto molti compagni e compagne gettare la spugna, più semplicemente abbandonare a causa di tali meccanismi. Trovo in questo una mancanza di tenacità, di volontà di creare essi stessi quello che vorrebbero veder vivere. Qualche volta gliene voglio. Ma non posso volergliene completamente per il fatto di aver abbassato le braccia, perché spesso la forza e la tenacità sono dalla parte di coloro che possiedono il potere, dato che in ogni modo, ce ne vuole per ottenerlo e mantenerlo.

A dire il vero, non penso di sbilanciarmi troppo dicendo che sto parlando di qualcosa che noi conosciamo bene all’interno del movimento, i ruoli, i maledetti ruoli. Da un momento e all’altro ci siamo ritrovati ingabbiati in ruoli all’interno dei nostri gruppi. Il manuale, lo scrittore, l’affabile, il tecnico, il teorico, lo scemo, l’intelligente, l’impaginatore, l’attacchinatore, il writer, il kamikaze, il paranoico, il timido, il distratto, il radicale, il moderato, il creativo, tutti con un grado più o meno pronunciato di professionalizzazione. L’importante è uscirne.

Ciò nonostante non desidero negare o appianare le differenze di ciascuno, ogni individuo è animato da delle tensioni, delle passioni e dei gusti differenti, ma una cosa è sicura, non bisogna lasciare il monopolio di tutti gli attributi rispettati a uno solo o a pochi individui all’interno del gruppo, perché è il mezzo più sicuro per farne una capo, talvolta anche senza il suo consenso. Lo sappiamo, lo abbiamo detto e ridetto mille volte, non ci sono padroni fin quando non ci sono schiavi per obbedire loro.

Diffidiamo dunque di ciò che fa si che s’installi il “prestigio” e il “merito” all’interno dei gruppi, così come nelle relazioni tra gruppi. I più vecchi non sono i più rispettabili, la prigione non rende più interessanti, la qualità di un compagno non si quantifica dal numero di vetrine infrante… d’altronde non si quantifica. Il prestigio è gerarchia, e la gerarchia è potere.

Bisognerebbe non aver paura di esporre i propri timori o dubbi, bisognerebbe non lasciarsi impressionare dai dogmi. Non è perché un compagno arriva ad esporre meglio le proprie certezze e un altro i propri dubbi che fa si che questo possieda la verità al suo fianco, prima di tutto perché la verità non esiste, ma anche perché la retorica mostra, da parte di chi la utilizza, la capacità di persuadere e non quella di convincere.

Coloro che sono più abili a esporre le proprie convinzioni, e mi ci includo, hanno dunque una responsabilità se non cercano la presa del potere. In seno al movimento anarchico, i meccanismi di autorità intellettuale devono essere combattuti tanto da coloro che sono suscettibili di produrli, così come da coloro che sono suscettibili di riprodurli.

Un anarchico senza l’abitudine di decostruirsi

Un sujet difficile, oui. Un sujet qui peut rapidement tourner à la polémique, stérile ou non. Mais ce n’est pas le but. Il ne s’agit pas non plus d’un questionnement existentiel, d’un « Qui sommes-nous », d’un « Qui suis-je ». J’ai envie de discuter du mouvement anarchiste tel que je le connais, c’est à dire celui d’aujourd’hui, bien que j’imagine que ces mécanismes s’appliquent bien au-delà de notre époque ou même du mouvement anarchiste. Il y a plein de choses à dire, mais j’aimerai tout particulièrement parler des rapports qui régissent les relations à l’intérieur de ce mouvement, entre les uns et les autres, à travers les barrières linguistiques et géographiques. Je ne voudrais pas cependant que ces quelques lignes soient prises pour ce qu’elles ne sont pas, ce dont je parle ici, je m’inclue dedans, et les mécanismes que je décris ici, je les ai produits et reproduits moi-même. La volonté d’écrire ces lignes provient de nombreuses discussions avec des anarchistes d’ici et d’ailleurs, dans des contextes différents, qui eux/elles aussi ressentent la nécessité de poser ces questions entre nous, d’en discuter ouvertement et à bâtons rompus. Bien sur, je ne prétend pas représenter ces compagnons et compagnonnes, puisque je pars tout d’abord de moi-même.

Ce texte est gênant, il me gêne moi-même. J’espère cependant que, discutant de sujets tabous, il ne devienne pas tabou lui-même, ou matière à auto-flagellation. J’espère aussi, qu’à l’occasion de ces rencontres du livre subversif, cette contribution sera l’occasion de réfléchir à ces questions, qui sont selon moi, indispensables au développement de nos idées et à la rencontre avec d’autres insoumis.

Tout d’abord, il ne faut pas se leurrer, le mouvement anarchiste est bien un mouvement, ou une mouvance, peu importe. On aura beau, pour beaucoup d’entre nous, mettre au centre la question de l’individualité et de l’unicité de chaque individu, cela n’empêchera jamais cette entité plus large que l’individu qu’est le mouvement de se substituer à la volonté individuelle et aux désirs propres à chacun à l’intérieur de ce mouvement. De fait, tout groupe social possède ses marges, c’est la condition sine qua non de son développement, de son auto-délimitation. Car pour se définir, il faut aussi passer par ce que nous ne sommes pas et ce qui nous rassemble. A partir de là, l’originalité des individus et des groupes affinitaires qui s’y exprime est souvent normalisée pour entrer dans un moule, sorte de liant commun. Lorsque la normalisation n’opère pas, comme dans chaque groupe social, il reste le mépris ou l’ostracisme.

C’est ainsi que des automatismes se mettent en place et ne sont plus questionnés. « c’est comme ça », « c’est pas le moment », « ça s’est toujours passé comme ça ». Ces mécanismes là donnent au sein du mouvement, le pouvoir à une poignée de gardiens de la transmission sacrée, détenteurs de la juste vérité et généralement peu adeptes de la remise en question malgré les bilans que la vie devrait permettre de pouvoir tirer de décennies d’échecs patents. J’ai bien dit pouvoir, et je rajoute centralisation forcée. Le fonctionnement affinitaire, que je partage, a le défaut lorsqu’il est mal dosé, de donner bien trop de pouvoirs aux individus qui possèdent le plus de relations, et parfois d’ancienneté. Il faut passer par eux, par lui ou par elle, pour s’organiser, pour rencontrer d’autres anarchistes, pour tout.

Nous savons que le pouvoir est à la fois anxiogène et érogène, il attire et il révulse à la fois. Je ne parle pas du pouvoir institutionnel mais des relations de pouvoir inter-individuelles. Lorsque l’on commence à acquérir un peu de pouvoir, on en veut toujours plus. Le schéma est simple et basique, et il ne peut opérer, chez des anarchistes méfiants de ces questions, qu’à partir du moment ou l’admiration et le « charisme » entrent en jeu. On va admirer l’activité des anarchistes de tel ou tel autre pays pour des raisons quantitatives ou simplement exotiques, on va s’enfermer alors dans la poursuite de modèles: « faire comme en Grèce » etc. On va admirer la prose et le charisme de tel ou tel autre compagnon (vous qui lisez ce texte connaissez tous un ou une compagnon/ne qui a plus de valeur sociale au sein du mouvement que les autres). Là naissent les relations de pouvoirs et se créent les classes à l’intérieur du mouvement, par le biais de la rhétorique, du charme, de la politique. De fait, le mouvement devient un lieu de prédilection pour des personnes qui savent exactement ce qu’elles veulent mais qui se parent des artifices du dialogue, du questionnement et de la discussion pour laisser imaginer une ouverture qui en réalité n’existe pas, car en vrai « c’est comme ça, et puis c’est tout ».

De fait, ces mécanismes créent des leaders, qui finissent par centraliser localement les activités du mouvement. Celui qui se détourne de cette centralité doit d’une façon ou d’une autre répondre de son propre manquement et présenter une justification plausible à son désaccord ou à sa non-présence à tel ou telle autre pierre angulaire du mouvement, qu’il s’agisse d’une idée, ou bien d’un lieu (une assemblée, un local, une lutte spécifique). La non-participation volontaire à ces moments sacrés collectifs doit être justifiée, et non le contraire, sous peine d’ « arrogance ». Ainsi, sans avoir besoin d’une autorité reconnue, la multiplicité des idées des individus est réduite aux dimensions du ou des compagnons « charismatiques ». De tels mécanismes sont indissociables de l’ostracisme ; contre ceux qui ne sont pas là où il faut être, dans telle lutte, dans tel lieux, à telle assemblée, qui sont donc forcément des « branleurs », des « je-m’en-foutistes », « petits-bourgeois » etc. Opère alors une forme de pointage pas si éloigné de celui de la justice. Des mécanismes qui ont pu se retrouver dans des luttes récentes un peu partout, du Val Susa à la lutte des sans-papiers tunisiens à Paris ou la lutte contre les prisons pour étrangers à travers l’Europe, ou encore la « solidarité internationale » lorsqu’elle devient chantage.

J’ai vu pas mal de compagnons et compagnonnes lâcher prise, ou tout simplement abandonner à cause de ces mécanismes. Je leur trouve certes un manque de ténacité, de volonté de créer soi-même ce que l’on veut voir vivre, parfois je leur en veux. Mais je ne peux pas complètement leur en vouloir de baisser les bras, car souvent la force et la ténacité sont du coté de ceux qui possèdent le pouvoir, puisque de toute manière, il en faut pour l’obtenir et le maintenir.

A vrai dire, je pense que je ne m’avance pas trop en disant que je parle ici de quelque chose que nous connaissons tous au sein du mouvement, les rôles, les maudits rôles. A un moment ou un autre on s’est tous retrouvés encagé dans des rôles au sein de nos groupes. Le manuel, l’écrivain, le relationnel, le technicien, le théoricien, le con, l’intelligent, le metteur-en-page, le colleur d’affiche, le tagger, le kamikaze, le parano, le timide, le distrait, le radical, le modéré, le créatif, tous avec un degré plus ou moins prononcé de professionnalisation. Ce qui importe, c’est d’en sortir.

Cependant, je ne souhaite pas nier ou aplanir les différences de chacun, chaque individu est animé par des tendances, des passions et des goûts différents, mais une chose est sûre, il ne faut pas laisser le monopole de tous les attributs respectés à un seul ou à quelques individus au sein d’un groupe, car c’est le plus sûr moyen d’en faire un chef, parfois même sans le consentement de celui-ci. On le sait, on l’a déjà dit et redit mille fois, il n’y a des maîtres que parce qu’il y a des esclaves pour leur obéir.

Nous devons donc nous méfier à l’intérieur des groupes, ainsi que dans les relations entre les groupes, de tout ce qui laisse s’installer le « prestige » ou le « mérite ». Les plus vieux ne sont pas plus respectables, la prison ne rend pas les compagnons plus intéressants, la qualité d’un compagnon ne se quantifie pas au nombre de vitres brisées… Elle ne se quantifie d’ailleurs pas. Le prestige, c’est la hiérarchie, et la hiérarchie c’est le pouvoir.Il ne faudrait pas avoir peur d’exposer ses craintes et ses doutes, il ne faudrait pas se laisser impressionner par des dogmes. Ce n’est pas parce qu’un compagnon parvient à mieux exposer ses certitudes qu’un autre ses doutes qu’il possède la vérité de son coté, d’abord parce que la vérité n’existe pas, mais aussi parce que la rhétorique ne montre de celui qui la manie que sa capacité à persuader et non à convaincre.

Ceux qui sont plus habiles à exposer leur positions, et je m’inclus là-dedans, ont donc une responsabilité s’ils ne recherchent pas la prise de pouvoir. Au sein du mouvement anarchiste, les mécanismes d’autorité intellectuelle doivent être combattus tant par ceux qui sont susceptibles de les produire que par ceux qui sont susceptibles de les reproduire.

Un anarchiste sans habitude de se déconstruire

La question révolutionnaire est une ligne de fracture plus ou moins nette au sein du mouvement anarchiste international, à certains endroits plus qu’ailleurs. D’un coté LA révolution, le mirage d’une oasis lointaine, pour lequel nous aurons le temps de crever plusieurs fois de soif dans le désert avant d’en atteindre une quelconque matérialité. Il y a cette vision de la révolution comme événement à attendre paisiblement, puisque de toute manière il ne dépend pas de notre action, mais d’un réveil des masses. Pour les révolutionnaires de ce type, les conditions ne sont jamais vraiment réunies pour la révolution, et tout type d’offensive qui ne serait pas « de masse » serait le produit d’une impatience déplacée et avant-gardiste qui se substituerait à la parole et aux actes des véritables sujets révolutionnaires, ce que ne seraient pas les révolutionnaires…

De l’autre coté, un anti-révolutionnarisme primaire, fustigeant les révolutionnaires de ne rien faire d’autre qu’attendre, temporiser la révolte, empêcher ceux qui le souhaitent de vivre l’anarchie ici et maintenant. De fait, la révolution en tant qu’événement concret est en quelque sorte un miracle que l’on espère mais qui ne vient jamais, un paradis lointain.

Malheureusement, puisque l’époque l’exige, des perspectives apocalyptiques, voir millénaristes, se sont développées de tous les cotés, et contrairement à ce passé lointain, elles ne se retrouvent plus seulement dans les franges mystiques, conspirationnistes ou au sein du fanatisme religieux. Nous sommes à l’heure où la question de la « fin du monde » hante les discussions de façon plus ou moins sérieuse. La fin du monde pour 2012, le jugement dernier, le retour du messie, le troisième oeuil et autres galimatias mystico-religieux se disputent le podium eschatologique avec la perspective effrayante d’un holocauste nucléaire ou d’une guerre mondiale ou civile totale. Mais quelque part sur le podium, se balade l’idée d’un système qui s’effondrerait de lui-même, sous le poids de ses abus. L’effondrement inéluctable du capitalisme des marxistes revisités à l’orée du XXIe siècle et de ses « crises » économiques, sociales et écologiques. Un effondrement hypothétique accueilli tant avec espoir qu’avec crainte. Bien sur, cette hypothèse me parait bien peu sérieuse, le capitalisme avançant au travers de son histoire de crises en crises, toujours renforcé, restructurations après restructurations.

Cette vision-la de la révolution qui se mettrait en marche toute seule, sans nous, sans moi et en quelques sortes, sous l’impulsion du vieux monde s’auto-détruisant, n’offre comme perspective immédiate que l’attente. Placer tous ses désirs dans un futur inévitable permet vraiment plus facilement d’accepter l’existant. Et si la croyance de Marx en l’inéluctabilité du communisme le poussa, lui et ses disciples, à proposer l’industrialisation et l’exploitation capitaliste comme des étapes nécessaires à son avènement, l’idéologie de l’inéluctable effondrement finit forcement par justifier d’une part, une praxis uniquement portée sur « l’autodéfense sociale » pour réponse à l’ennemi, et d’autre part, l’évasion de cette réalité qui nous fait face au quotidien, très concrètement.

Bien entendu, cette vision la d’un vieux monde qui s’effondrerait sous son propre poids rend obsolète la nécessité insurrectionnelle, ne laissant de place que pour du en attendant, du défensif. Là, ce sera, terme à la mode, de l’« autodéfense sociale » (squat, modes de vie, communauté, survie…), ailleurs on donnera toute sa force, misère de l’écologisme, à la préservation réactionnaire de « la planète » pour revenir à un état antérieur (mais lequel?), ailleurs encore on se consacrera à la défense des « peuples indigènes » ou à l’anti-répressif uniquement conditionné par l’ennemi etc. Puisque de toute manière, il n’y a nul besoin d’attaquer les structures de l’Etat, du capitalisme et des mécanismes de dominations qui régissent les rapports humains puisque ceux-ci sont voués à l’effondrement, comme par magie.

Au fond, les débats extrêmement pointu que se livrent les partisans de l’inéluctable effondrement du système ne m’intéresse pas vraiment, qu’ils soient « communisateurs » ou anarchistes. C’est à dire que quelqu’en soit la conclusion, ma vision des choses ne sera en rien bouleversée. Si le capitalisme devait réellement s’effondrer tout seul, cela ne changerait rien au fait que je ne souhaite en rien attendre cet événement patiemment, continuant à vivre cette misérable vie de médiocrité que m’offre déjà cet en attendant.

Je suis un anarchiste et un révolutionnaire, je ne crois pourtant pas que LA révolution aura lieu, ni aujourd’hui ni demain. Cependant, je tend vers la révolution, c’est à dire que mes actes et ma pensée sont orientés vers un bouleversement total de ce monde, et vers une rupture complète avec l’ancien. C’est en cela que je suis révolutionnaire, pas par opportunisme, et il n’y a rien de pire selon moi que ceux qui ne se disent révolutionnaire que parce qu’ils sont animés par la croyance que la révolution en tant qu’événement concret adviendra de leur vivant. Non, être révolutionnaire, c’est porter dans son activité concrète et sa production théorique les germes d’un autre monde, aussi vrai que sont indissociables les moyens et les fins pour y parvenir.

Il est indéniable que la vie que nous menons autant que l’état du monde sont aujourd’hui des choses terrifiantes. De fait, il me parait quasi inimaginable, dans la condition dans laquelle se trouve l’humanité aujourd’hui, d’imaginer un bouleversement radical de ce monde qui viendrait à bout de toute autorité. On peut même affirmer que la perspective d’une insurrection généralisée aujourd’hui, porte en elle autant d’espoir que de craintes. Dans un monde où se bousculent les idéologies rances comme le racisme, les mécanismes identitaires et communautaristes, la soif de puissance, l’avidité, le consumérisme, la concurrence économique ou sociale ou encore le sexisme, une insurrection donnerait certainement lieu, en plus de ce dans quoi nous pourrions nous reconnaître et participer, à une large part d’événements tragiques et insupportables.

Cela étant dit, il me parait encore plus incongru et lointain de parler d’une révolution anarchiste. Car il faudrait alors imaginer une révolution de millions et de millions d’anarchistes, en quelque sorte le vieux rêve cénétiste, qui, s’il est respectable en tant que rêve, n’est à vrai dire qu’une chimère prétexte à l’inertie et à l’attente. Si révolution ou insurrection il y a, les anarchistes ne resteront pas de simples spectateurs, forcement. Tirer les choses vers la critique de l’autorité en général, tenter de repousser tant que possible les mauvais réflexes appartenant à ce monde sans pour autant jouer un rôle de police, mais aussi se faire plaisir et assouvir les désirs de vengeance accumulés coups de bâton par coups de bâton, tant contre l’Etat et l’économie que contre la société.

Etre révolutionnaire, selon moi, c’est donc être animé par une tension vers un autre chose. Une tension qui se matérialise ici et maintenant, tous les jours, dans le moindre petit acte de guerre. C’est l’imbrication projectuelle dans chaque acte, même anodin, que porte le révolutionnaire, additionné à l’identification de ce monde comme un obstacle au projet révolutionnaire. C’est aussi, en quelque sorte, une responsabilité, car se mettre en jeu dans la lutte me semble inévitable. Se déclarer ouvertement révolutionnaire comporte son lot de risques et de dangers. Il ne faut pas s’attendre, alors que nous nous déclarons en conflit ouvert avec la société, à ce que celle-ci, à travers l’Etat ou non, ne cherche pas à se venger contre nous en retour. Bien que dans la vie, les choses soient bien plus fines qu’un tel schéma simpliste.

Ce monde, loin de s’auto-détruire, devra donc être détruit, telle est l’œuvre du révolutionnaire, elle ne peut pas être évitée. Comme disait l’autre, si la question n’est pas de « faire la révolution  », elle devient « comment l’éviter ? ».

Un autre révolutionnaire sans révolution.

Ognuno di noi ha una fisionomia e delle attitudini speciali che lo differenziano dai suoi compagni di lotta.

Così, non siamo stupiti dal vedere i rivoluzionari tanto divisi nella direzione dei lori sforzi.

(…)

Ma non riconosciamo a nessuno il diritto di dire: «Solo la nostra propaganda è quella buona; fuori di essa non v’è salvezza». È un vecchio residuo di autoritarismo nato dalla vera o falsa ragione che i libertari non devono tollerare.

Emile Henry

Guardandoci intorno, non possiamo che provare un inebriante moto di gioia nel vedere che in molti si rivoltano, contro lo stato attuale delle cose. Chi, stanco di continuare genuflesso ad ingoiare la solita oppressione quotidiana cerca di sollevarsi contro il dominio, non può che farci muovere qualcosa che visceralmente sentiamo accomunarsi ai nostri desideri. Finalmente i tanto attesi fuochi di rivolta stanno divampando, questi non ci dovrebbero cogliere impreparati. Dovremmo essere in grado di analizzarli con tutto ciò che comporta, cogliendo il coraggio e la fierezza degli insorti così come i loro limiti, insistendo su ciò che ci accomuna così come su ogni differenza. Partendo dai nostri desideri potremmo elaborare un come, un dove, e un quando vogliamo esserci, tenendo ben salde le nostre aspirazioni. Creare l’occasione per sviluppare prospettive rivoluzionarie, discuterne, darsi il tempo e lo spazio per farlo, porta sicuramente ad una crescita e a un arricchimento. Il saper interpretare gli accadimenti, così come il saper spingersi oltre, il porsi il problema di come il tutto non si esaurisca a breve, o di come da un’insurrezione non si passi ad una guerra civile, ci può aprire le porte per ideare il nostro intervento in lotte esistenti che si stanno propagando. Sarebbe necessario essere capaci di perpetuare nel tempo e nello spazio quei momenti di rottura intensi, ma fugaci. Evitare, come spesso accade, che la lotta rimanga intrappolata nella propria specificità; evidenziare come una lotta parziale sia un’opportunità, che funga da testa di ariete per sovvertire l’esistente e solo non arenandosi nelle rivendicazioni potremo comunque tendere al nostro fine.

Ci sembra opportuno quindi,soffermarci su come fino ad adesso alcuni degli anarchici si sono posti di fronte a tutto ciò, non per arenarci in una critica, ma come possibilità di riflessione e superamento dei limiti.

Lo sbarco continuo e sempre più consistente di uomini e donne che sfuggono dalla miseria o dalla repressione brutale nei loro paesi, va a “inserirsi” in un equilibrio occidentale già traballante. Le rivoluzioni di cui sono stati artefici, ci portano spesso a pensare di poter i qualche modo traghettare la loro “opera rinnovatrice” qui in Europa, affibbiandoli un ruolo di “soggetto rivoluzionario” che con tutta probabilità non si sentono e non desiderano. Le ansie frustrate, di compiere quella rivoluzione da sempre agognata, fanno imbastire complessi ragionamenti e astruse teorie sulla pelle di coloro che, già stanchi di una vita non semplice, cerca+no probabilmente una pace che qui non potranno trovare. Certo, non tutti cercano pace e per questo è da tener presente che ciò potrebbe aprire delle prospettive di conflitto sociale sempre più acute, ma non è detto che avvenga così come noi lo auspichiamo.

Si è cercato in tutti i modi di trovare un canale di comunicazione con queste persone. Si è provato in ogni maniera a porsi come interlocutori privilegiati, improvvisandosi, nella maggior parte dei casi, in fautori di una sterile carità assistenzialistica. Si è creduto di propagandare il metodo dell’autorganizzazione finendo poi col divenire “gestori” dei loro bisogni, illudendosi così di creare dei rapporti che li avvicinino ad istanze antiautoritarie. Ciò che si cerca in loro è una radicalità che sfugge in questo stagno di immobilismo provocato dal benessere relativo di cui siamo, nostro malgrado, impregnati.

I figli delle rivoluzioni del Magreb, si sollevano per dei motivi che sentono appartenerli, per abbattere quelle dittature che li opprimevano da decenni. Hanno distrutto carceri e tribunali, commissariati e caserme. Qui difficilmente lotteranno per l’abbattimento del regime democratico, non avendo di esso nessuna conoscenza, più facilmente si scontreranno, come più volte è già successo, per un minimo di riconoscimento e di diritto. Cosa del tutto comprensibile.

Ai margini dell’occidente democratico, in cui un miraggio di relativa agiatezza tiene compressi milioni di persone stipate in ghetti periferici, si stanno susseguendo, negli ultimi anni, sempre più frequenti sommosse. I giovani delle periferie delle grandi città, decidono di dare sfogo alla loro rabbia, il disordine diffuso si propaga, si saccheggiano grandi magazzini, si affrontano gli sbirri, si distrugge, si incendia, ci si muove agilmente in piccoli gruppetti, mettendo a ferro e fuoco tutto quello che si trova sul cammino. Ma cosa vogliono? Non lottano certo per una rivoluzione che sovverta i rapporti sociali esistenti, fatti di gerarchie ed esclusione, anzi di gerarchie e ruoli si nutre il loro quotidiano. La loro collera è espressione di possibilità negate, della frustrazione di sentire inaccessibile ogni possibile inclusione. La loro ira deriva dal fatto di aver visto brillare tanto da vicino un benessere da cui sono poi sistematicamente tenuti alla larga.

Chi é nato sotto la stella del colore sbagliato, quelli che non devono uscire dal concesso, quelli che sono solo anonimi numeri, quelli che non contano, quelli che da generazioni e generazioni non emergono, decidono di esprimere la propria rabbia e divengono incontrollabili.

Li abbiamo visti “giocare”, e il fatto che non scherzassero ci ha affascinati. Avremmo voluto prendere parte alle loro feste incendiarie e andare oltre, ma sappiamo che saremmo degli estranei, degli intrusi. Uniformarsi a qualcuno che è distante da noi, con i propri vincoli culturali e religiosi è quantomeno assurdo, come assurdo sarebbe attribuire loro prospettive che sono le nostre.

Le lotte che incontriamo, ultimamente, prodotte in risposta ad uno Stato sociale che ha dei problemi a mantenersi incontestato, hanno un carattere parziale e tendono a conservare. Si notano svariati movimenti tesi a conservare il posto di lavoro, altri il diritto allo studio, in molti il diritto al futuro, chi vuole garantita la propria pensione, chi vuole conservare un’aria che non uccida troppo velocemente o un territorio non troppo devastato. Varie categorie sociali e raggruppamenti a carattere territoriale cominciano a rumoreggiare sempre più insistentemente. Lavoratori esausti che occupano le fabbriche e scendono in piazza, più timidi rispetto agli studenti, che regalano giorni di sollevamenti che sembrava difficile far rientrare nella normalità, “calorosi” abitanti si oppongono appassionatamente a rifiuti e discariche, altri alla costruzione di strade e ferrovie.

Il regime democratico non funziona come dovrebbe non riuscendo a garantire quel minimo di benessere al quale aveva abituato, la paura di perdere qualcosa spinge tutti, anche i più ligi cittadini a scendere in strada, ad indignarsi e a salire su tetti.

In questi tempi di rinnovamento continuo, tutto deve adattarsi, deve essere svecchiato. Lo stato attuale della società ha portato ad un livello di alienazione così capillare e potente da aver infettato gli individui fin negli interstizi più profondi del proprio animo. Le nostre aspirazioni ad una vita altra sono diventate incomprensibili ed assurde, così da non permetterci più una facile comunicazione. Gli anarchici non sono riusciti a stare al passo, con i tempi, pensano alcuni.

Altri, invece, cominciano a pensare che la critica antiautoritaria sia andate troppo oltre, che nel seguire un proprio percorso teorico pratico si sia corso, quando invece si doveva camminare, per permettere così alle masse di starci dietro. Semplici, dinamici, abbordabili guadagnando così riconoscimento e credibilità, ecco che gli anarchici si sono fatti conquistare dalla logica del quantitativo. In troppi hanno creduto che un intervento nei movimenti sociali debba rassomigliare più ad una campagna rinchiusa in una specificità che avvicina facilmente ad una comprensione massiva ed ad una vittoria tangibile. In troppi si sono mimetizzati, provando ad essere un po’ più umili, passando da contenuti anarchici a qualcosa di più limitato e mirato secondo le occasioni. Essendo un po’ più accondiscendenti, a scapito solo di qualche dettaglio un po’ troppo ardito, che potranno sempre ripresentare in seguito, qualcuno ha pensato di poter dirigere o integrare lotte parziali e rivendicative. Ci capita sempre più di frequente di incontrare chi ci dice che adesso possiamo in tanti quello che non potevamo in pochi. Credendo di poter far tacere ciò che differenzia e le aspirazioni più profonde, si sono convinti che sia sufficiente la forma ad esprimere la radicalità della lotta e il numero a renderla più forte, nell’illusione del consenso. C’è da fare, troppo da fare – si dice – per perdersi in discussioni inutili che creano solo divisioni. È tempo di stare insieme.

L’affinità, un tempo ritenuta fondamentale per organizzarsi l’agire, ora la si considera come un orpello curioso, qualcosa di simile ad un soprammobile stravagante, bello a vedersi, ma di scarsa utilità. Finalmente quando le acque cominciano ad agitarsi, preannunciando una possibile tempesta, viene messa via, relegata in soffitta insieme a tutto ciò che può essere di intralcio alla concordia con il soggetto rivoluzionario di turno. Certo non può trovare spazio dove l‘assemblea cerca un linguaggio comune e una condivisione di intenti. Là, dove la maggioranza ha tutte le ragioni e l’individuo nessuna. Dove il consenso stride irrimediabilmente con il desiderio.

L’individualismo è divenuto sinonimo di solitudine, autismo imputabile all’incapacità di farsi comprendere o anche solo ascoltare, la nostra critica è divenuta segno di chiusura, espressione di un’intransigenza estrema nei confronti di chi invece avremo dovuto tollerare, o imparare a conquistare.

Per noi, considerarsi unici non è inconciliabile con il lottare assieme, spinti dal motore della libertà. Non vogliamo attendere che le masse siano «coscentizzate», tantomeno vogliamo attendere di aver il permesso e dei tempi prestabiliti per criticare ed agire. Quando dovremmo associarci a qualcun’altro non potrà per noi, essere determinato dall’opportunismo, dalla solitudine o dal senso d’impotenza, ma da una reale e reciproca concordia di metodo e finalità. Altrimenti preferiremmo continuare per la nostra strada, forse più lunga e solitaria, ma che sia veramente per la nostra rivoluzione.

Non vogliamo scindere il contenuto dalle pratiche, perché riteniamo che il metodo debba essere espressione del mondo che desideriamo, un mondo senza né autorità né delega, senza concessioni

né compromessi, ma un mondo fatto di individui che possano e vogliano determinarsi. Siamo convinti di non aver bisogno di smuovere o guidare chichessia , ci sentiamo messaggeri delle nostre voci, promotori delle nostre tensioni che mal si conciliano con gli accordi, incuranti del numero e del consenso, ci piace pensare che i nostri affini, che avranno voglia di sovvertire questo esistente, li troveremo strada facendo, non cercandoli ossessivamente, ma con un movimento reciproco ci incontreremo per arrivare a toccare i nostri sogni. Vorremo poter essere in grado di infliggere dei colpi al sistema di dominazione vigente, trepidanti nello scoprire ogni suo punto nevralgico, approfittando di ogni vulnerabilità e dell’interruzione della sua normale amministrazione. Potremo si, approfittare delle scintille, potremo anche riscaldarci intorno ai falò, ma vogliamo di più e questo si avrà solo se ci preoccupiamo di farlo avvenire.

Due individui al-difuori.

Ik schrijf deze tekst als mijn lezing van een geschiedenis die vele andere mensen samen met mij doorlopen hebben. Niettemin begrijp ik dat eenzelfde geschiedenis, hoe kleinschalig ze ook zijn mag, uiteenvalt in een kleurenprisma aan interpretaties, dat ongetwijfeld overeenkomt met het onherleidbare perspectief van elk individu. Jammer genoeg komt deze veelzijdigheid zelden tot uitdrukking. Met deze tekst wil ik alvast één kleur toevoegen. Ik denk dat ik daarmee enkele discussiepunten aanhaal, die mogelijks herkenbaar zijn voor kameraden uit het buitenland.

Met deze tekst wil ik die discussies ‘bestaansrecht’ geven, zonder op de boekenbeurs zelf te moeten inbreken in het perspectief dat voorgesteld werd. Als de kwesties die ik aankaart enerzijds een actuele discussie weergeven onder anarchisten in België, zijn het, anderzijds, doorheen de hele geschiedenis van het anarchisme steeds ‘hete hangijzers’ geweest.

Een stap naar voren…

Er is in onze beperkte context een hele weg afgelegd. Gedurende jaren werd elke anarchistische aspiratie in belgië doodgeknuffeld door een lifestyle-gettho waarin de enige lijn die van een zich langzaam aftekenende loopbaan bij een ngo was. Als weinigen zichzelf bestempelden als anarchist was dat zo omdat er weinig anarchisten waren en er eerder sprake was van een actiemilieu dat voor de kar van uiteenlopende zaken gespannen kon worden. Dit milieu leverde op tijd en stond street-credibility aan ngo’s, maar was ook zelf allesbehalve vies van een flinke scheut reformisme. Een erg streng omschreven pacifisme leek soms de ongeschreven regel die dit geheel samenhield: de enige ‘politieke’ lijn die op nogal wat instemming kon rekenen. Van de verspreiding van ideeën was er – bij gebrek aan ideeën en discussie – hoegenaamd geen sprake.

Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad om uit dit ghetto los te breken en initiatieven te ontwikkelen die dichter bij onze anti-autoritaire wensen aansloten. Die doorbraak kwam er door opeenvolgende discussies en gebeurtenissen, maar ook dankzij publicaties en de ontwikkeling van uiteenlopende activiteiten. Ik heb genoten van dit leerproces en er zijn enkele strijdervaringen uit voortgekomen die alvast voer zijn voor interessante discussies. Toch heeft die veroverde horizon zich, mijns inziens, ook snel opnieuw vernauwd.

…en één naar achteren

Ten aanzien van de beperkingen die het activistische milieu ons oplegde, werden middelen gezocht om de breuk door te voeren. De ontwikkeling en uitwerking van anarchistische ideeën, de ervaring van acties zonder bemiddeling, de kritiek van de afwachtende houding, de kritiek van de formele organisatie, de verspreiding van ideeën… het waren stuk voor stuk onmisbare instrumenten om tot een eigen project te komen. Op vandaag denk ik dat veel van die instrumenten een verstarring ondergaan hebben die hen tot nieuwe dogma’s of idee-fixen maakt. Au suivant!

Waar vroeger een schroom heerste om ideeën te verspreiden en zo de eigenlijke kracht ontzegd werd aan de daden die eruit voortkwamen, lijkt de verspreiding van ideeën nu opnieuw een centrale plaats in te nemen. Terecht werd de verspreiding van ideeën beschouwd als een middel om uit de beperkte cirkel van kameraden te breken. Maar de verspreiding van ideeën door een bepaalde groep mensen veronderstelt nog steeds een voortdurende aftoetsing, bijstelling en ontwikkeling van ideeën. Anders verzandt de verspreiding van ideeën in de eenrichtingscommunicatie van gestroomlijnde posities en delven individuele klemtonen het onderspit. Vaak werd met de verspreiding van ideeën de mogelijkheid ontruimd van interne discussie en dynamiek (geen tijd meer voor blaadjes die de discussies terugkoppelen bvb.).

Het lifestyle-ghetto van het activistische milieu liet zich vaak omschrijven in termen van ‘autonomie’: de strijd voor een jeugdhuis, een autonoom centrum, een pandje voor activiteiten… Vanuit de ervaring dat de verwerving van die strijddoelen vaak samenvielen met het einde van de strijd tout court werd de autonomie als op zichzelf staand concept terecht bekritiseerd. Enkel in wisselwerking met elementen van strijd blijft de autonomie levend en behoudt ze een weerbarstige inhoud. Vanuit deze kritiek ontwikkelde zich echter de neiging om alle aspecten van het leven te wegen aan het criterium van ‘strijd’. De activiteiten die niet in het strijdkader pasten, werden daardoor soms afgedaan als individuele voorkeur, waardoor de ‘strijd’ meteen ook losgekoppeld werd van- en opgetild werd boven het individu. Hierdoor werd m.i. een belangrijke positieve dimensie geschrapt uit de anarchistische praktijk. De volledige ontruiming van de autonomie (d.w.z. de zo onmiddellijk mogelijke toepassing van onze ideeën in de praktijk) leidt tot een nodeloze onderwaardering van de eigenheid en een grenzeloze overwaardering van een abstracte vrijheid.

Terecht werd ook de passiviteit en de totale afwezigheid en zelfs verdachtmaking van elk politiek project bekritiseerd. Het vrij-en-blij woog zwaar op elke poging om tot dynamiek te komen en thema’s met een zekere beslistheid op tafel te leggen. Maar ook hier ging de kritiek na verloop van tijd knagen aan de activiteit van de critici: de nadruk kwam steeds meer te liggen op strategische kwesties en het werd steeds moeilijker om een zekere afstand in te bouwen ten aanzien van de eigen activiteit. Hierdoor kreeg de verstarring van bepaalde methodes en hypotheses natuurlijk een vrijgeleide.

De breuk met het ideologische pacifisme was wellicht de meest belangrijke. Ze illustreerde in de praktijk een diepe verankering in het legalisme en vormde een enorme beperking voor elke anti-autoritaire activiteit. Ze heeft plaats geruimd voor een discours waarin termen als ‘pacificatie’, maar ook ‘oorlog’ gebruikt worden, zonder ook maar de minste toelichting. Dàt de autoritaire samenleving gepacificeerd zou zijn, vraagt toch enkele belangrijke nuanceringen (zeker als je enkele regels verderop leest dat het geweld van deze of een andere opstand niets is vergeleken bij het dagelijkse geweld van…de samenleving) en dàt geweld (laat staan oorlog) per se zou bijdragen aan een opstandig proces vraagt niet minder om uitleg, discussie enz.

We naderen de eindnoten van deze uiteenzetting. De kritiek van het reformisme was zeker even fundamenteel als die van het pacifisme. Ze zorgde ervoor dat de ondubbelzinnige lijn tussen verbeteraars en opstandigen zichtbaar werd. Tegelijkertijd is de kritiek van het reformisme in de eerste plaats een weigering van de bemiddeling en de bedelarij. Ze onderschrijft niet noodzakelijk de revolutionaire hypothese en haar zwaar beladen historiek. De kwestie van de revolutie is, ook in tijden die in alle opzichten meer ‘zwanger’ waren van revolutie dan de onze, nooit vanzelfsprekend geweest. Er zijn altijd mensen geweest die de term weigerden omwille van zijn eigen inhoud: de omwenteling van de ene toestand/staat naar een andere. Een stormachtig, eenmalig kantelmoment in de geschiedenis dat voorgoed afrekent met uitbuiting, onderdrukking én gehoorzaamheid. Daarna? Windstilte, het stoppen van de tijd, het einde van de geschiedenis, de eindtijd… Er zijn altijd mensen geweest die meer vertrouwen stelden in de opstand, individueel of in groep, als een moment en een onderdeel van het leven. Een moment dat zijn stempel drukt en vervolgens weer weggevaagd wordt door een nieuwe golf. De opstand die veelvormig is, die me niet opnieuw wil inrichten, die zich niet laat vangen aan een vaandel. De opstand die altijd methode blijft en nooit doel op zich wordt; die ik in de kleinste hoekjes van m’n leven evengoed kan hanteren als in het grootse wereldspektakel.

Maar onder impuls van de revoluties in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en in mindere mate de grote rellen in Griekenland 2008, Frankrijk 2005 en zelfs Londen 2011 verloren al die inhoudelijke redenen hun relevantie en moesten we volgens sommigen beginnen warmlopen voor de revolutie. Natuurlijk herkennen we ons in de kracht waarmee mensen opstaan tegen hun omstandigheden, maar die herkenning en het mogelijke enthousiasme dat eruit voortkomt, lijkt me op zich erg schamel. Ten aanzien van de gebeurtenissen in Noord-Afrika lag het belang veeleer in een ondermijning van een nieuw soort democratisch kolonialisme en in het gevaar voor een vlekkeloze, door de wereldgemeenschap begeleide transitie. Maar die thema’s aanhalen, of bijvoorbeeld het hebben over het nationalisme dat de zogenaamde arabische lente in haar eerste knoppen knakte, dat was al teveel kritiek. We moesten vooral vol lof zijn over de revolutie en uit onze luie stoel van anarchistische scherprechters komen. Wat mezelf en mijn deel betreft, ik verdedig deze kritieken en bemerkingen volledig en denk dat ze terechte uitingen van bezorgde betrokkenheid kunnen zijn. Een bezorgdheid, meerbepaald, ten aanzien van ontwikkelingen die de kracht van de opstand zelf opnieuw willen droogleggen: het nationalisme dat de individuen (ja, ook de massa individuen 🙂 onteigent van hun net ontdekte kracht, het democratisme dat ons hier de mogelijkheid tot herkenning ontneemt etc. Het nooit bereikte doel van de opstand, de meest vrije ontplooiing van elk individu naar zijn eigenheid toe, wordt precies door die gevoeligheden en de handelingen die eruit voortkomen, beschermd.

De dans is ten einde: één pas naar voren en één naar achteren, of misschien toch een beetje zijwaarts en wie weet welke pirhouette er ons nog te wachten staat? Ongetwijfeld heb ik ook tijdens deze dans op vele tenen getrapt. Maar wie zich gedurende ook maar een ogenblik liet meeslepen op een deuntje herkenning en instemming, die ontmoet ik graag voor een informele babbel en, waarom niet, voor een discussie op de komende boekenbeurs. Wie dat wil kan me op voorhand ook altijd een mailtje sturen op het onderstaande mailadres.

het.onderste.boven@gmail.com

I’ve been thinking for quite some time now, to write about certain topics, and after reading some texts, it seems to me that the issue I want to write about is a sentiment shared by other companions.

I would like to speak about a need that I have always felt, a need that not only has never been soothed, but on the contrary has been occupying more and more space in my reflections during the last times: I’m talking about Utopia. This idea haunts me with a new and strong persistence, which might be because its quest has slowly but inexorably become less obsessive in the hearts of what we can generically define as the anarchist movement. At least this is my impression.

Maybe disillusioned from the years which are now perceived as an accumulation of failures, or maybe fatigued by the repeated blows (more in a moral than in a physical sense) which remain constant possibility when you are in struggle, all of this to then be told that anyways we will never realize our wildest dreams; it seems to me there is a certain tendency to settle for less: better to win a small struggle to boost your morale than to put up with another failure while aiming at the ultimate victory. Better to solace a part of this miserable existence rather than to risk never improving anything during our attempt to permanently overturn it. The constant push to improve our adaptation to the situations we are confronted with, is superseding the tension which would not allow us to ever adapt; the frenzy and anxiety to do something, be active and feel alive, is risking to become a substitute for the analysis and critique necessary to develop our own projectuality. We then end up doing like the others and talking like the others, because we think that the use of another language would make us incomprehensible, risking remaining isolated. We all participate in the same struggles and we also do the things in the exact same way, using the same means which on the long run are sterilizing and immobilizing us, to then discover that we are all too often just chasing what the anarchist movement used to be; we have aborted our creative capacities, we have choked the imagination necessary to pursue the straggles we had embarked on…

What about those struggles then? As means to reach something wider and bigger these struggles risk to become an end at itself, and this is the road on which we loose sight of Utopia. The occasions on which I talk with comrades about bigger dreams become more and more rare. I am not referring to those daydreams that we put aside once we’re done fantasizing, but about a sublime aspiration to shoot for, something to strive towards to try to realize. To me, Utopia is not an island in never never land, but something which pushes the blood towards the heart and brain, an idea which never allows truce; it is the tension which pushes me to act and at the same time the consciousness which enables me to overcome fear. The Utopia is one of the reasons for which I am anarchist, because it is the only thing which offers me the possibility to struggle, not only for a new world, but for something that has never been realized before. This is my Utopia: the attempt to realize something that has never been achieved before, the strife towards a world that is not this one, but neither the one of some thousand years ago. Something we can only try through an insurrectionary rupture, a moment which is nothing more than the opening of a possibility, which lets me look into a deep abyss and feel vertigo, leaving open the possibility that in its depths could be something completely fascinating as something absolutely terrible. In short, a leap into the unknown without knowing beforehand what the society I desire has to look like, but starting from what I don’t desire.

Thinking the unthinkable, as the preliminary condition to attempt the impossible.

“He who starts thinking about the end when he’s just at the beginning, he who needs the feeling of security to reach the end even before starting, he will never reach it.”

A. Libertad

Ik wil al een tijd lang schrijven over bepaalde onderwerpen, en na het lezen van enkele teksten meen ik begrepen te hebben dat hetgeen waarover ik wil schrijven een gevoel is dat ook bij andere kompanen aanwezig is.

Het gaat over een vereiste die ik altijd al gehad heb, en die niet enkel nooit temperde, maar in tegendeel de laatste tijd meer en meer ruimte ingenomen heeft in mijn gedachten: ik heb het over de utopie. De idee van de utopie achtervolgt me met een nieuwe en sterke aandrang, misschien wel omdat haar zoektocht langzaamaan maar onverbiddelijk minder obsessief aanwezig is in het hart van wat we als anarchistische beweging kunnen definiëren. Dat is toch alleszins de indruk die ik heb.

Misschien komt het door de desillusies van de voorbije jaren die vandaag als nederlagen worden bestempeld, door de vermoeidheid van de opzienbarende slagen (eerder moreel dan fysiek) die altijd voor je klaarstaan wanneer je strijdt, zonder nog het nog maar over het perspectief te hebben dat zegt dat je wildste dromen nooit verwezenlijkt worden, maar het lijkt me alsof er een zekere trend in de lucht hangt die zich tevreden stelt met minder: het is beter om een kleine strijd te winnen die ons wat moraal geeft, eerder dan nog een nederlaag te begaan wanneer we een definitieve overwinning voor ogen hebben. Het is beter om de dingen van dit miserabele bestaande een beetje aan te passen dan het risico te nemen ze nooit te kunnen verbeteren wanneer je streeft naar een definitieve omwenteling. Dit tijdperk biedt ons een permanente zoektocht naar de aanpassing aan situaties, en dit is de spanning aan het verdringen die ons ervan weerhield om ons aan te passen; de razernij waarmee iets kost wat kost gedaan wordt om zich toch maar levend en actief te voelen draagt het risico in zich om de analytische capaciteit opzij te zetten, net als de kritiek die noodzakelijk is voor het ontwikkelen van een eigen projectualiteit. We slagen er zelfs in om hetzelfde te doen als alle anderen en te praten zoals alle anderen omdat we denken dat een andere taal ons onverstaanbaar zou maken en we zo het risico zouden lopen geïsoleerd te blijven. We nemen allemaal deel aan dezelfde strijden, en alsof dat nog niet genoeg is, doen we het ook nog eens allemaal op dezelfde manier, gebruiken we dezelfde middelen die op langere termijn steriliteit teweeg brengen, om dan te ontdekken dat we onze creatieve capaciteiten geaborteerd hebben door te zeer het parcours dat de anarchistische beweging in het verleden opging na te volgen. Te ontdekken dat we de verbeelding hebben verzwakt die belangrijk is voor het voortzetten van de strijden die we ondernomen hebben….

En wat met die strijden? Als middel naar iets omvangrijker en grandiozer lopen de strijden het risico om een doel op zich te worden, en het is op dat pad dat we de Utopie verliezen. Het komt steeds minder voor dat ik met kompanen spreek over grotere dromen. Ik heb het niet over de dagdromen die we weer opbergen wanneer we gedaan hebben met fantaseren, maar over een subliem verlangen waarheen we ons richten, als iets om naar te streven en proberen te realiseren. De Utopie is voor mij geen eilandje dat niet bestaat in deze wereld, maar iets dat het bloed naar het hart en de hersenen jaagt, een idee dat geen wapenstilstand toelaat; het is de spanning die me tot handelen duwt en tegelijkertijd het bewustzijn dat me in staat stelt om de angst te overwinnen. De Utopie is één van de redenen waarom ik anarchist ben, omdat enkel zij me de mogelijkheid biedt om te strijden, niet enkel voor een nieuwe wereld, maar voor iets wat nog nooit gerealiseerd is geweest. Voilà mijn Utopie: de poging om iets waar te maken dat nog nooit in vervulling is gegaan, het streven om te kunnen leven in een wereld die niet de wereld van vandaag is en ook niet die van enkele duizenden jaren terug. Iets dat we enkel kunnen proberen doorheen een moment van opstandige breuk, een moment dat niets meer beduidt dan de opening van een mogelijkheid, dat me in staat stelt om naar een diepe afgrond te gaan en de hoogtevrees te beproeven, de mogelijkheid open houdende dat er zich in die diepte of iets vreselijks fascinerend of iets absoluut vreselijks bevindt. Kortom, een sprong in het onbekende, zonder op voorhand te weten hoe de samenleving waarnaar ik verlang eruit moet zien, maar vertrekkende van hetgeen waarnaar ik niet verlang. Het ondenkbare denken dus, als grondvoorwaarde om naar het onmogelijke te streven.

“Diegene die vanaf het begin al aan het einde zit te denken, diegene die nood heeft aan de zekerheid om dat einde te bereiken nog voordat hij begonnen is, die zal er nooit geraken.“

A. Libertad

Without precedents. This is the characteristic of the times we are living through full of wonder, anxiety, dismay, hope. Not to say that in the past history has not known wars, insurrections or plunging economies. However, with the sense of the later and with the proper amount of security distance, it has always been easy to pick out the different sides in play, their reasons and the influence of the protagonists on the unfolding of a chain of events. The last two centuries have provided us with the knowledge from which to draw, have engraved our certainties and our doubts, have laid out the guide that we use in our daily acts. But the third millenium opened immediately on a very unpredictable note.

On the morning of September 11, upon waking up, who would have thought that a few hours later the world would never be the same again? Ten years have passed since then which have repeatedly destroyed all our consolidated benchmarks one after the other. Until we come to today with one European country teetering between reaction and revolution (Greece), another one famous for its stolidness put to the sword (England), others on the verge of economic collapse (Italy, Spain, Portugal and Ireland), distant regimes that seemed eternal crumbling in a few weeks (Tunisia, Egypt, Lybia), others forced to survive a vicious repression against its own people (Syria); the worldwide super-power itself, the United States, master of this planet, finds itself dealing with a failing economy.

Not to even mention those wars that should have been brief, but that are still ongoing (Iraq and Afghanistan), of the conflicts that seemed to have died down, but that have revived (Israel and Palestine), mass migrations that wreak havoc (on one side and the other) on the way of life of millions of people, of the (un)natural disasters that determine not only important environmental shifts, but also political and social changes. Up until the present daily life, the one that we drag behind us day after day, dealing with lack of alienating work that is necessary for getting money that is not enough, in any case, to buy things that are not worth anything… everything contributes to spreading the consciousness that this present does not have a future.

The world as we know it, the only one of which we have had direct experience, is crumbling before our eyes. It is not important here to establish whether its downfall is the result of a poor administration of power or of social movements, whether its an old self-fulfilling prophecy or a surprising novelty. It even has little relevance to know whether it is real and material or just the latest virtual trick. It is certain that it is perceived, felt. And this, for those who want to turn this world upside down is nothing but good news. It is not necessary anymore to try to open the cracks in the wall of the consensus that structures social order: that wall is already falling to pieces. Nothing is the same as before. However the situation that has emerged, and that theoretically should only evoke enthusiasm on our side, is practically mostly bringing bewilderment. Born and raised in the last century, how can we be contemporary and topical? The language, the formulas of interpretation that we are used to, seem to be more and more useless and become obsolete. We are running the risk of becoming historical artifacts that will end up collecting dust in museums.

This is why a broadened confrontation is now more than ever necessary and urgent. Unimmaginable possibilities are opening up right in front of us. To be able to seize them we don’t need to learn the lesson of the day by heart, but nor do we need to just throw ourselves into pure chance, let alone make use of some vague ideological fashion. Meeting, discussing, exchanging your own ideas in view of… (yeah, in view of what?), becomes all the more vital.

A new world?

We start thinking of some famous words of Buenaventura Durruti. We are not afraid of the ruins, because a new world is already being born in our hearts. So let’s start from there. In the old continent the collapse of this world tends to provoke reactions with nihilist or citizenist tones, this is because there is no new world in the heart of the human beings that are inhabiting it. In North Africa the rebels fought with courage and determinations, also because they still have a hope that animates them. We know that the myth of democracy is a lie and we repeat (ourselves) that in their mouths it is only an excuse to cause a ruckus.

Whether it’s a reason or an excuse, it’s pointless to deny the fact that they need that myth, that dream that pushes them to destroy what stands in the way of its realization. All revolutions have needed a dream powerful and intoxicating enough to excite the people and push them to action. And this dream has always been something other than the miserable concessions of the existent. The direct democracy invoked by the Enragés was unfathomable before 1789, as was the Commune before 1871, or the Soviet before 1917, or Collectivity before 1936…

But today, here in the west, what is the dream? The only utopia that stays untouched (even in a certain sense, as bad as it is to say out loud, also thanks to the defeat of the Spanish revolution) is anarchy, a world without power relations. Even so, even among anarchist we notice a certain reluctance to support it, an embarrassment of those who do not want to appear too impractical, too unrealistic. And furthermore to whom do we address ourselves? Carried by the irresistible push of technological development, the last decades have seen the erosion of all meaning, the distorision of all words, the generalization of aphasia. The Babylon of the free market is also the tower of Babel of the inability to communicate.

This has provoked the disapearence, not of the so-called social aspect, but more of its awareness. Today’s social struggles are not carried out by exploited that want to put an end to their exploitation (and unfortunately they still trust politicians ready to betray them) but of integrated citizens that only want a more authentic democracy. Meanwhile the revolts that suddenly explode in our corner of the world are usually empty of content, don’t formulate demands, don’t indicate prospects, are only explosions of rage. This tendency, very visible in Europe has pushed the biggest part of the anarchist movement to divide, and to take two apparently opposing roads, that in reality mirroring each other.

Once all the hope in our hearts has been subdued, the eyes of many comrades who don’t intend to resign themselves, a dry, brutal, inevitable alternative is being outlined. Either to give up any attempt to involve masses that show themselves to be more and more alienated and transform social war into a private war between anarchists and the State (armed struggleism). Or to pursue this involvement to the point that one adapts to the “dynamics” of the masses, taking over its demands and transforming social war into a contest between civil society and the state (citizenism). We can’t help making the observation that the starting point of these two roads is the same: the realization that the reality around us does not allow for a revolutionary intervention like the one practiced or even hoped for in the last century.

Let’s be clear, both of these hypothesis put forward answers to real, concrete needs, which were never called into question. It is just that the attempt to carve into the surrounding reality has been separated from the methods, so that the different ways of struggle are no longer complementary, but have polarized into two equally political alternatives: on the one hand an intentionally acritical participation in “popular struggles”, on the other hand the formation of a specific organization that claims various attacks against power. Now, it’s precicely the penetration of politics and its calculations into a movement that was hostile to them that is one of the main causes of the present-day “depression” of many comrades. And the more politics is revealed to be “winning”, thanks to an unscrupulous use of various self promotional tactics, the more one cannot do without it.

Which road to take?

The anarcho-citizenism has managed to lure some comrades into certain mass situations, allowing them to obtain some visibility and approval… but at what price? As long as you give up being an anarchist, learn to disguise or silence your thoughts, to bear the unbearable. This is a “victory” which is unable to hide the dismal opportunism that made it possible in the first place, which succeeded in an achievement once unthinkable: making many comrades actually disdain the very idea of intervening in social struggle, intervention that is now considered synonymous with compromise. How surprising is this, after we have seen comrades organizing conferences with reformists and presenting lists of signatures to the authorities? Why should this be shocking, after we have seen them giving support to a heavier circulation of goods while scolding the self-professed pacifists for not properly doing their institutional duty? Why complain, after we have seen them working hand in hand with priests and stalinists? Not only that, but this strictly political interpretation of social struggle is passed off as a truth acquired through un indisputable historical experience. “sharing or State”- is the pathetic decree that is imposed these days to avoid facing problems.

Anyway, faced with the spread of rage, with the increasing outbursts of protests, with the opening of new prospects, it is absurd to deprive ourselves of the possibility to intervening in wider contexts only because we are deafened by the noisy marketing of some petty movement leaders. Therefore, instead of shuddering in the face of the inevitable limitations of social struggles, we should attempt to fight within them as well, being certain and making it clear that the social aspect of a struggle is enriched by its qualitative dimension, not its quanititative one. A few comrades who sabotage the building sites for the TAV, for example, are conducting a social struggle on their own terms, since the High Speed Trains are a problem that affects eveyone without distinction. Many comrades that demonstrated for the abolition of life sentences, to give another example, carry out a political struggle on someone else’s terms, since life inprison without the possibility of parole is a problem that concerns very few and that can only find a abolitionist solution on the legislative level.

Therefore, it’s not that we want to stay away from social struggles. We intend to stay away from the politicians that are infesting them, including anarchists.

Anarcho-armed-struggleism, on their hand, although it has been able to directly strike the enemy more often and with better results (like in Greece or in Latin America), tends to reduce social subversion to a purely military practice, a conflict between us and them. Look at the fact that most of these actions are a direct answer to a repressive operation. Instead of continuing and expanding the struggle against domination in all of its forms, this form of solidarity is reduced to the defense of your own little garden: anarchists attack the State that just arrested some comrades, the State reacts by arresting other anarchists, which then react by attacking the state, which then reacts by attacking other anarchists, who then… This creates a vicious circle which becomes even less enticing, especially when embellished by that sad retoric that praises martyrs and sacrifice.

For the majority of people it is not a struggle that aims at subverting an unbearable existence, but a duel between a few individual rebels and the State. The fact that this conflict sometimes ends up on the front page of newspapers does not make it interesting, but in any case it is perceived as a private affair and as such can only attract spectators. Also because, and this is the worst part, armed-struggleism turns the attack on structures and on those responsible for domination into a characteristic of specific organizations rather than of an entire movement. And in no way is this a natural choice. It is an arbitrary choice. As most of the history of the anarchist movement can prove, “propaganda by the deed” can very well be the work of an entire movement. This happens when the action stays anonymous, without anyone claiming its ownership. When an action does not belong to anyone specific, it can belong to everyone. But when you make the effort to claim it, to brand it with your mark, it is because you want to make it clear to the world that that action belongs to someone.

Despite appearences, citizenism and armed-struggleism look like and feed each other. The openness to compromises of the first and the closure of identity of the second, and vice versa. The citizenist who swears on his own radicality while holding hands with a politician is not that different from the armed-struggleist who swears on his own informality while building an organization with acronym and program. The first seeks consensus of the masses, and therefore does not disdain the microphones of journalists. The second disdains the masses, but looks for the flashes from the media. Both in their own way seek visibility.

We consider immensly more attractive a movement that is anonymous and informal- an autonomous anarchist movement, as it was once called before journalists and magistrates distorted it- which does not renounce its difference from the world that surrounds it. But which also does not renounce the possibility of subverting it, which does not accept the extinguishing of the flame in our hearts for the new world that is not afraid of the ruins. Utopia is the only antidote against citizenism and against nihilism. We live like guests, undesirable and undesired, in this old decrepit world. Its agony does not move us, we are inclined more than ever on speeding up its disappearence.

Perspectives

How many times do we need to see our dreams shattered before we stop dreaming? How many times do we need to feel our own trust shattered before we start distrusting everyone? How many times do we need to see our ideas renounced before we just settle for some ever-changing opinions? How many times do we need to have our thoughts banalized before we renounce to any form of communication? There are those who continue to ask themselves these questions, hoping in their own hearts to never find an answer. We do. Stubborn or just plain stupid, untimely or just late, we find it intolerable to sink into melancholy at the exact moment when new and fascinating possibilities are opening up.

But- we need to aknowledge this- it is not subversive propaganda, it is not the formation of a revolutionary organization that gets rebels to take to the streets. It is the misery, material and emotional, of this existence that we drag on in our daily lives. If that was true in the past, it is even moreso today, when over the hills we cannot even catch a glimpse of the sun of the new days, but rather the deep night of primal chaos. In the face of this darkness militants will continue to stay secluded in their own cloisters for fear of being taken for trivial scoundrels, while intellectuals will continue to question themselves on the crisis of representationalism. However there is nothing to condemn or praise about modern struggles, the ones which send our own habitual compasses out of whack.

Everything needs to be taken on.

For decades we have remained practically immobile in the stagnating waters of social pacification, waiting for the winds that might to carry us towards our respective destinatons. Our hopes and expectations have been disappointed, it is not just a breeze that is rising. On the horizon we can make out a black sky that promises only a storm. And now? What do we want to do? Do we lower the sails and throw down the anchor, determined to stay still because the risk of sinking is too high, or do we reinforce the ship and let loose the moorings?

The fact that the riots that spontaniously break out are limited by time and substance is a false problem. When they are, this is because of the absence of those who could contribute to prolonging them and raising them. Even when they are the discharge of the fever of a sick social body, the fact remains that they include the lowering of the immune defences able to facilitate the insurgence of the fatal infection that we hope for. Even if they are the short recess before a test, the fact remains that it is up to us to sabotage the school bell. And if those who take part in this without any revolutionary aspirations, but more out of rancor due to their social marginalization than out of the refusal of institutional integration, this has also very little importance.

What makes these uprisings desirable is the suspension of normality which they manage to impose, an indispensable premise for any attempt to transform reality. It is not about sharing the taste of those who fight against the police, nor of trying to anthropologize it, chasing it with sacred subversive texts in hand while going to the assault of vile merchandise. It’s about throwing oneself into the chaos that is being created- even if for banal reasons, even in a guided way- and attempting to shake up, stop, slow down and prevent any return to the predefined order. This means snatching precious time to experiment, propagate and consolidate the disorder of desires.

This is why, in light of the new hotbeds that are igniting and with the atmosphere that is breathing in Europe, it becomes more and more important for us not not let ourselves be found unprepared. Not planning our actions so as to protect ourselves against the unknown, nor searching for complicity where it cannot be found so that we end up becoming the unknowing social workers of our own destiny. Without guarantees, without certainty, without fear of what is undecipherable. However, in the eventuality, which is not even so far out, that a fire might break out under our house, it is best to have a more or less clear idea of where to go and what to do, while we keep examining how to do it and why.

“There is no organization that is above my individual freedom… and in any case it is not my revolution when i can’t dance.”

Zonder voorga. Dat is de karaktertrek van het tijdperk dat we vol verbazing, angst, afgrijzen en hoop aan het leven zijn. Zeker, de geschiedenis kende ook in het verleden al oorlogen, opstanden of ineenstuikende economieën. Maar na het gebeurde en met de nodige veilige afstand, leek het ons altijd makkelijk om de aanwezige delen, hun redenen en de invloed van de verschillende acties van de protagonisten op de ontketening van de gebeurtenissen te identificeren. De laatste twee eeuwen hebben ons een te bereiken kennis verschaft, ze hebben onze zekerheden en twijfels uitgebeiteld, ze hebben de gids opgesteld die we gebruiken in ons dagelijkse handelen. Maar het derde millennium opende zich onmiddellijk met het teken van het onverwachte.

Wie zou er op de morgen van 11 september 2001 bij het wakker worden kunnen gezegd hebben dat de wereld enkele uren later niet meer dezelfde zou zijn? Sindsdien hebben de tien voorbije jaren onze best verankerde referentiepunten één na één verbrijzeld. Om nu dan uit te komen op de dag van vandaag met een Europees land dat al lange tijd in een onzeker evenwicht zweeft tussen reactie en revolutie (Griekenland), een ander land dat bekend werd voor zijn in brand gestoken onverstoorbaarheid (Engeland), nog andere landen die op twee passen staan van de economische crash (Italië, Spanje, Portugal, Ierland); verre regimes die eeuwig leken en op enkele weken tijd uiteenspatten (Tunesië, Egypte, Libië), andere landen die om te overleven een genadeloze repressie moeten voeren tegen hun bevolking (Syrië); en de wereldsupermacht zelf, de Verenigde Staten meesters van de planeet, moeten hun rekening vereffenen met het failliet van de economische balans. Om dan nog niet te spreken over de ontelbare oorlogen die kort hadden kunnen duren en maar blijven doorgaan (Irak en Afghanistan), conflicten die gesust leken en weer oplaaien (Israël-Palestina), massamigraties die (zowel in de ene als in de andere richting) de manier van leven van miljoenen mensen overhoop halen, rampen die erg weinig natuurlijk zijn en niet alleen mutaties van de omgeving impliceren, maar ook sociale en politieke veranderingen. Tot aan het dagelijkse leven, dat we dag na dag doorzeulen en alsmaar nijpender wordt door de afwezigheid van arbeid die vervreemdend, maar nodig is om aan geld te geraken dat nooit volstaat om de koopwaar die niets waard zijn te verkrijgen… alles draagt ertoe bij om het bewustzijn te verspreiden dat dit heden geen toekomst heeft.

De wereld die wij kennen, de enige waarvan we een directe ervaring hebben, valt voor onze ogen uiteen. Het doet er hier weinig toe om vast te stellen of haar ondergang het resultaat is van een slecht beheer van de macht of ook van de strijden van de sociale bewegingen, of het gaat over een oude voorspelling die uitkomt of juist om een verbazingwekkende nieuwigheid. Op een bepaalde manier doet het er ook weinig toe te weten of dit reëel en materieel is, of dat het gaat over een zoveelste virtuele illusie. Wat zeker is, is wat ervaren, gevoeld wordt. In ieder geval kan dit alleen maar goed nieuws zijn voor degenen die de intentie hebben om deze wereld op z’n kop te zetten. Niet langer nodig om breuken te forceren in de muur van de consensus die de sociale orde regeert: deze muur brokkelt al af. Niets is meer zoals vroeger. Nochtans veroorzaakt de situatie die zich ontwikkelt en die in theorie van onze kant slechts enthousiasme zou moeten opwekken in de praktijk vooral ontreddering. Hoe kunnen wij, geboren en getogen in de vorige eeuw, in het vorige millennium, hedendaags en actueel zijn? De taal, de interpretatiekaders waar we aan gewend zijn, lijken tot niet veel meer te dienen en blijken beetje bij beetje onbruikbaar te zijn. We lopen het risico om over te komen als historische relieken, stoffige antiquiteiten goed om in musea te steken.

Daarom is een brede confrontatie meer dan ooit noodzakelijk en dringend. Voor onze ogen openen zich onvoorstelbare gelegenheden. Om erin te slagen die te plukken, zullen we geen lessen meer van buiten moeten leren, maar evenmin kunnen we vertrouwen op het loutere toeval, en nog minder op het navolgen van één of andere kortstondige ideologische mode. Elkaar ontmoeten, discussiëren, ideeën uitwisselen met het zicht op… (ja, met het zich op wat eigenlijk?), wordt alsmaar meer onontbeerlijk.

Een nieuwe wereld

Er schiet ons hier nu een bekende zin van Buenaventura Durruti te binnen. Laten we niet bang zijn voor ruïnes want in onze harten is reeds een nieuwe wereld aan het geboren worden. Voilà, laten we vandaar vertrekken. Als, op het oude continent, de ineenstorting van deze wereld neigt om reacties op te wekken met nihilistische of citoyennistische accenten, dan is dat omdat er geen enkele nieuwe wereld zit in de harten van de menselijke wezens die het bewonen. In Noord-Afrika vechten de revolterenden ook met moed en vastberadenheid omdat ze nog een hoop hebben die hen bezielt. We weten dat de mythe van de democratie een leugen is en we herhalen (tegen onszelf) dat het in hun mond slechts een voorwendsel is om los te barsten. Maar het is, of het nu gaat over een voorwendsel of een reden, nutteloos om te verbergen dat ze nood hadden aan deze mythe, dat ze nood hebben aan een droom die hen aanspoort om te vernietigen wat de verwezenlijking ervan verhindert. Alle revoluties hebben nood gehad aan een voldoende krachtige en vervoerende droom om de menselijke wezens op te zwepen en hen aan te zetten tot actie. Deze droom is altijd anders geweest dan de ellendige toegevingen van het bestaande. De directe democratie waar de Enragés het over hadden was ondenkbaar voor 1789, net zoals de Commune dat was voor 1871, of de Sovjet voor 1917, of de Collectiviteit voor 1936.

Maar wat is hier vandaag in het Westen de droom? De enige utopie die niet besmet blijft (in zekere zin is het vreselijk om te zeggen, maar dat is ook te danken aan de nederlaag van de Spaanse revolutie) is die van de anarchie, die van een wereld ontdaan van alle machtsverhoudingen. Desondanks merken we onder de anarchisten zelf een zekere terughoudendheid op om de anarchie te verdedigen, een schaamte van degenen die niet zouden willen overkomen als weinig praktisch en té onrealistisch. En vervolgens, tot wie moeten we ons richten? Onder de onweerstaanbare golf van de technologische ontwikkeling zagen de laatste decennia de erosie van alle betekenis, de alteratie van de woorden, de veralgemening van de afasie. Het Babylon van de vrije markt is eveneens het Babel van de niet-communiceerbaarheid.

Dat veroorzaakt de verdwijning, niet van de zogenaamde sociale kwestie, maar eerder van het bewustzijn ervan. De huidige sociale strijden worden niet gevoerd door uitgebuiten die komaf willen maken met de uitbuiting (en die jammer genoeg nog op politiekers vertrouwen die klaar staan om hen te verraden), maar door geïntegreerde burgers die alleen maar een meer authentieke democratie eisen. Tegelijkertijd hebben de revoltes die onvoorzienbaar ontploffen in elke hoek van de planeet over het algemeen geen inhoud, formuleren geen eisen, wijzen geen perspectieven aan – het zijn slechts ontploffingen van razernij. Deze tendens die goed zichtbaar is in Europa, heeft het merendeel van de anarchistische beweging aangezet om zich te verdelen, om twee wegen te bewandelen die schijnbaar tegenovergesteld zijn, maar in werkelijkheid elkaar spiegelen.

Eens ze in hun harten alle hoop in slaap gewiegd hadden, onthulde zich voor de ogen van vele kameraden die niet willen berusten een droog, brutaal, onafwendbaar alternatief. Ofwel afzien van elke poging om de massa’s te betrekken die zich alsmaar meer vervreemd tonen en de sociale oorlog omvormen tot een privé-oorlog tussen de anarchisten en de Staat (gewapend-strijdisme). Ofwel deze participatie nastreven tot op het punt om zich aan te passen aan de “dynamieken” van de massa’s door er de eisen van over te nemen en de sociale oorlog om te vormen tot een verzet van de burgermaatschappij tegen de Staat (citoyennisme). Zo zie je des te beter hoe het vertrekpunt van deze parcours hetzelfde is: de vaststelling dat de werkelijkheid die ons omringt geen revolutionaire interventie meer toelaat die identiek is aan wat er in de loop van de voorbije eeuw in de praktijk gebracht werd of wenselijk geacht werd.

Laten we duidelijk zijn. Deze twee hypotheses bieden antwoorden aan reële, concrete eisen en verlangens, en het gaat er niet over die in vraag te stellen. Maar dat neemt niet weg dat de poging om te handelen op de werkelijkheid die ons omringt zich gescheiden heeft in haar vormen, zo gescheiden dat de verschillende strijdmanieren niet meer complementair zijn, maar gepolariseerd zijn in twee, allebei politieke, alternatieven: langs de ene kant de vrijwillig a-kritische deelname aan “volkse strijden” en langs de andere kant de oprichting van een specifieke organisatie die verschillende aanvallen tegen de macht opeist. Vandaag is het juist het binnenvallen van de politiek en haar berekeningen in een beweging die er vijandig tegenover stond één van de voornaamste redenen voor de huidige “depressie” die vele kameraden treft. En hoe meer de politiek zich “winnend” toont, dankzij een gebruik zonder scrupules van verschillende lapmiddeltjes van zelfpromotie, hoe minder men erin slaagt om haar buiten te houden.

Welke wegen?

Het anarcho-citoyennisme is er in bepaalde massacontexten in geslaagd om ervoor te zorgen dat de kameraden door iedereen graag gezien worden, om hen zichtbaarheid en consensus te doen bekomen, maar… op welke voorwaarden? De prijs ervoor is om af te zien van anarchisten te zijn, te leren om de eigen gedachten in te kleden of te verzwijgen, het onverdraaglijke te verdragen. Het gaat over een “overwinning” die er niet in slaagt om het lage opportunisme dat haar mogelijk gemaakt heeft te verbergen, en dat een oeuvre heeft volbracht dat in andere tijden ondenkbaar was: ervoor zorgen dat vele kameraden de hypothese zelf van interventie in een sociale strijd verwerpen, een interventie die tegenwoordig beschouwd wordt als een synoniem voor compromis. Maar hoe kunnen we ons daarover verbazen nadat we anarchisten conferenties met reformisten hebben zien organiseren en petities hebben zien overhandigen aan de autoriteiten? Hoe er ons over verwonderen, nadat we hen hoorden zeggen dat ze een grotere koopwarencirculatie wilden en aan de zogenaamde pacifistische partijen verweten dat ze hun institutionele taak niet volbrachten? Hoe ons beklagen, wanneer we hen schouder aan schouder gezien hebben met stalinisten en priesters? Maar daarenboven wordt deze eminent politieke interpretatie van de sociale strijd ons gedeald als een verworven waarheid na een onbetwistbare historische ervaring. “Delen of Staat” [“Condivisione o Stato”, slogan uit Val Susa, nvdv.] is het pathetische dictaat dat degenen die argumenten te kort schieten vandaag proberen op te leggen om de problemen uit de weg te gaan.

Nochtans zou het tegenover de uitbreiding van de woede, de ontploffing van alsmaar belangrijke tegenstand, de ontwikkeling van nieuwe perspectieven, absurd zijn om zich te onthouden van de mogelijkheid om te interveniëren in bredere contexten louter en alleen omdat we lamgeslagen worden door de druktemaker-marketing van bepaalde leidertjes van de beweging. In plaats van doodsbang te zijn voor het noodzakelijk deelkarakter van de sociale strijden, zouden we daarom moeten proberen om ook in hun schoot te vechten, wetende en uitleggende dat de sociale aard van een strijd gegeven wordt door haar kwalitatieve dimensie, en zeker niet de kwantitatieve. De weinige kameraden die bijvoorbeeld de bouwwerven van de TAV saboteren, zijn bezig met op hun manier een sociale strijd te voeren, omdat de Hoge Snelheid een probleem is dat éénieder, zonder onderscheid, aangaat. Om een ander voorbeeld te geven: de vele kameraden die betogen voor de afschaffing van de levenslange bestraffing, voeren een strijd voor de rekening van anderen, een politieke strijd, omdat de levenslange opsluiting een probleem is dat slechts erg weinig mensen aangaat en die slechts op wetgevend niveau een abolitionistische oplossing kan krijgen.

Daarom willen wij niet volledig buiten de sociale strijden blijven. Maar wij willen wel ver weg blijven van de politiekers die de sociale strijden infecteren, anarchisten inbegrepen.

Het anarcho-gewapende-strijdisme van haar kant, ook daar waar het het vaakst en met betere resultaten in geslaagd is om de vijand direct te raken (zoals in Griekenland of in Latijns-Amerika), neigt er nochtans naar om de sociale subversie te reduceren tot een puur militaire aangelegenheid, tot een botsing tussen wij en zij. Het volstaat om op te merken hoeveel acties expliciet uitgevoerd worden als antwoord op repressieve operaties. Eerder dan de strijd tegen de overheersing in al haar aspecten voort te zetten en uit te breiden, komt het ontwikkelen van de solidariteit op zulke manier neer op de reductie ervan tot een verdediging van zijn invloedssfeertje: de anarchisten vallen de Staat aan die kameraden opsluit, de Staat reageert op haar beurt door andere anarchisten op te sluiten, die dan reageren door de Staat aan te vallen, die reageert door andere anarchisten op te sluiten, die op hun beurt… Zo onstaat een werkelijk vicieuze cirkel die nog minder aanlokkelijk wordt wanneer die opgesmukt wordt met die trieste retoriek die het martelaarschap en de opoffering verheerlijkt. Het gaat niet meer over een strijd die erop gericht is om een bestaande te ondermijnen dat onverdraaglijk is voor de erg grote meerderheid van de mensen, het wordt een duel tussen enkele rebelse individuen en de Staat. Het feit dat deze botsing vaak op de voorpagina’s van de kranten belandt maakt haar daarom nog niet interessanter, ze wordt sowieso gezien als een privé-aangelegenheid en kan aldus slechts een publiek van toeschouwers aantrekken. En dat nog om een andere reden, en dat is de ergste, want het gewapend-strijdisme maakt dat de aanval tegen de structuren en de verantwoordelijken van de overheersing de karakteristiek wordt van specifieke organisaties eerder dan van een hele beweging. En dit is in feite geen natuurlijke noodzakelijkheid. Het is een arbitraire keuze. Zoals een groot deel van de geschiedenis van de anarchistische beweging aantoont, kan de “propaganda van de daad” erg goed aangewend worden door de beweging in haar geheel. Dat gebeurt wanneer de actie anoniem blijft, zonder dat iemand er het auteurschap van opeist. Wanneer een actie aan niemand in het bijzonder toebehoort, kan ze aan allen in het algemeen toebehoren. Maar als men zich de last op de hals haalt om de actie op te eisen, om er een eigen merkteken op aan te brengen, dan is dat omdat men tegenover de hele wereld wil onderstrepen dat deze actie aan iemand toebehoort.

Ondanks de schijn lijken het citoyennisme en het gewapende-strijdisme op elkaar en voeden ze elkaar wederzijds. De openheid voor compromis van de eerste stimuleert de identitaire geslotenheid van de tweede, en vice versa. De citoyennist die zweert bij zijn radicaliteit terwijl hij de hand schudt met politiekers verschilt niet zo veel van de gewapende strijderist die zweert bij zijn informaliteit terwijl hij een organisatie voorzien van acroniemen en programma’s opbouwt. De eerste zoekt de consensus van de massa’s en minacht daarom de microfoons van de journalisten niet. De tweede minacht de massa’s maar zoekt de schijnwerpers van de media. Beide, op hun manier, zijn op zoek naar zichtbaarheid.

Wij vinden een anonieme en informele beweging – een autonome anarchistische beweging zoals men indertijd zei, voordat deze definitie werd geradbraakt door rechters en journalisten – ongelooflijk veel wenselijker, een beweging die niet afziet van haar alteriteit tegenover de wereld die haar omringt. Maar die evenmin afziet van de mogelijkheid om die wereld te subverteren, het is te zeggen, die niet aanvaard dat in haar hart die nieuwe wereld gedoofd wordt die haar niet bang maakt voor ruïnes. De utopie is het enige tegengif tegen het citoyennisme en het nihilisme. We leven als gasten, ongewenst en onwenselijk, van de oude ontpleisterde wereld. Haar agonie roert ons niet, beter, het is onze intentie om de verdwijning ervan te versnellen.

Perspectieven

Hoeveel keren moet je je dromen aan diggelen zien liggen voor je stopt met te dromen? Hoeveel keren moet je vertrouwen verraden worden voor je begint iedereen te wantrouwen? Hoeveel keren moet je zien dat je ideeën verloochend worden voor je je tevreden stelt met gelegenheidsmeningen? Hoeveel keren moet je aanhoren dat je gedachten gebanaliseerd worden voor je afziet van alle communicatie? Sommigen blijven het zich afvragen, hopende in het diepst van hun hart dat ze er nooit in zullen slagen om een antwoord te vinden. Wij evenmin. Koppig of simpelweg dom, ongelegen of simpelweg achterop, wij vinden het onverdraaglijk om te verglijden in de melancholie juist op het moment dat er zich nieuwe en fascinerende mogelijkheden openen.

Maar – en dat moet nog terdege beseft worden – het is niet de subversieve propaganda, het is niet de oprichting van een revolutionaire organisatie die de revolterenden op straat doet komen. Het is de materiële en emotionele ellende van dit bestaande die we allen dagelijks meesleuren. En zo dat al waar was in het verleden, is dat het nog meer vandaag wanneer we geen enkele zon van de toekomst meer ontwaren achter de heuvels, maar eerder de nacht van de oerchaos. Tegenover deze duisterheid zullen de militanten zich blijven opsluiten in hun klooster uit angst om verward te worden met het banale uitschot, terwijl de intellectuelen zich zullen blijven bevragen over de crisis van de vertegenwoordiging. Maar er valt niets te veroordelen of te verheerlijken in de moderne revoltes, de revoltes die ons de pedalen doen verliezen met onze gewoonlijke kompassen. Met alles moet de confrontatie aangegaan worden.

Decennialang zijn we bijna immobiel gebleven in het brakke water van de sociale pacificatie, wachtende op een wind die ons zou toelaten om ons in beweging te zetten in de richting van onze respectievelijke bestemmingen. Voor zover onze hoop en voorspellingen teleurgesteld werden, is het vandaag nochtans niet zomaar een zucht wind die opsteekt. Aan de horizon tekent zich een zwarte hemel af die slechts donderstormen belooft. En nu, wat willen we doen? De zeilen reven en het anker uitwerpen, vastberaden om immobiel te blijven omdat het risico ons bloot te stellen aan een schipbreuk te groot is, of zoveel mogelijk ons schuitje te verstevigen en de trossen los te gooien?

Dat de rellen die spontaan losbarsten beperkt zijn in de tijd en in hun inhoud is slechts een vals probleem. Als dat het geval is, dan is dat ook te wijten aan de afwezigheid van wat ertoe zou kunnen bijdragen om ze te verlengen en te sublimeren. En zelfs indien het slechts zou gaan over een koortsopflakkering van een ziek sociaal lichaam, dan nog blijft het een feit dat ze een verlaging van de immuunsystemen betekenen, een verlaging die in staat is om de komst van de fatale infectie waarop wij hopen te vergemakkelijken. Zelfs als het slechts zou gaan over een kortstondige speeltijd die toegestaan wordt net voor de klastaak, blijft het een feit dat het aan ons is om de radertjes van de bel te saboteren. En als degenen die eraan deelnemen in werkelijkheid geen enkele revolutionaire aspiraties koesteren, meer gestuwd door de wrok omwille van hun sociale uitsluiting dan door de weigering van alle institutionele integratie, dan heeft dat maar weinig belang. Wat deze oproer in elk geval wenselijk maakt, is de opschorting van de normaliteit die ze kunnen opleggen, de onmisbare premissen voor elke poging om de werkelijkheid te transformeren. Het gaat er niet over om de smaken te delen met degenen die botsen met de ordetroepen, noch om te proberen hen een lesje pedagogie te geven aan de hand van heilige subversieve teksten wanneer ze ten aanval trekken om futiele koopwaar te bemachtigen. Het gaat erom zich in de zo geschapen chaos te werpen – zelfs als die geschapen is omwille van een banale reden, zelfs als het op een instrumentele manier is – en te proberen om elke terugkeer naar de orde der noden in de war te sturen, verhinderen, vertragen, belemmeren. Wat neerkomt op het ontrukken van kostbare tijd om te experimenteren met de wanorde van de verlangens, die te verspreiden en te consolideren.

Ziedaar waarom het in het licht van de nieuwe brandhaarden die in de fik gaan en met het klimaat dat je overal in Europa inademt, voor ons alsmaar belangrijker wordt om niet bij verrassing genomen te worden. Zonder ons handelen te plannen om ons in te dekken tegen het onbekende, noch om nieuwe medeplichtigheden te zoeken waar er geen kunnen zijn en aldus te eindigen als sociale assistenten die onbewust zijn van hun bestemming. Zonder garanties, zonder zekerheden, zonder angsten voor wat niet te ontcijferen valt. Maar, in de niet zo verre eventualiteit dat er voor onze voeten een brand opsteekt, is het beter om reeds een min of meer duidelijk idee te hebben over waar naar toe te gaan en wat te doen, en tegelijkertijd het hoe en het waarom van het doen uit te diepen.

“Er bestaat geen enkele organisatie die boven mijn individuele vrijheid staat… en in elk geval wil ik geen deel uitmaken van een revolutie waar niet gedanst kan worden.“

Quando pensiamo ai libri sovversivi, non sono i libri di ribellione giovanile che si possono trovare in qualsiasi libreria di una grande città quelli che ci vengono in mente, e neanche i libri più o meno critici usciti fuori dai nostri ambienti più vicini o dalle teste-pensanti delle università, ma piuttosto esempi come quello di Severino Di Giovanni quando fu catturato, il 29 di Gennaio del 1931, uscendo da un laboratorio di linotipie dove si era recato per le matrici di un libro di Reclus. Nonostante fosse stato per quattro anni la persona più ricercata in Argentina, per via di svariate espropriazioni, attentati e per la sua attività di agitazione, rischiò la vita per ottenere le matrici di cui aveva bisogno. Infatti, nonostante le tipografie fossero nel mirino del Potere e per questo sempre vigilate, pensò valesse però la pena di rischiare ancora una volta per un nuovo libro. Pochi mesi prima aveva raggiunto l’obbiettivo di mettere in piedi una sua tipografia dove poter stampare libri, opuscoli e periodici, usando i soldi di una recente espropriazione, anche se solo una piccola parte: la maggior parte dei soldi andò in solidarietà con i compagni imprigionati.

Pensiamo pure a Jean-Marc Rouillan, Oriol Solé e altri compagni che all’inizio degli anni ’70 rapinavano banche ed espropriavano macchine di stampa per ottenere tutto il necessario per poter fare libri a Tolosa e passarli clandestinamente a Barcellona e ad altre regioni dello Stato spagnolo.

O, magari tra i più ispiratori, l’esempio dei giovani anarchici della città di Bialystok che, durante i primi anni del XX secolo, oltre a terrorizzare i borghesi e le guardie, dedicavano una grande parte delle loro energie e mezzi alla traduzione, stampa e trasporto di materiale scritto. Nel 1905 espropriarono 330 chilogrammi di materiale tipografico per mettere in piedi Anarjiya, la prima tipografia anarchica della Russia: una tipografia clandestina per stampare pubblicazioni e libri. Per tanti anni a venire molti anarchici russi ne imiteranno il gesto, rischiando la prigione, l’esilio, la condanna ai lavori forzati o la morte.

Per molti anarchici in tutto il mondo, stampare, muovere e diffondere dei libri era tanto pericoloso quanto trasportare armi ed esplosivi: ma era come se lo fossero armi e, in più, armi molto potenti.

Questi sono gli esempi che ci vengono in mente, tra altri… come quello di quei combattenti che, scappando dalla repressione, misero in piedi una tipografia in una caverna dei monti Urali. Sono solamente alcuni degli esempi di una stretta relazione tra libri e sovversione. Esempi ispirativi non solo perché i libri —molti dei quali erano considerati pericolosi o semplicemente erano proibiti— si stampavano e diffondevano in modo clandestino, saltando tutte le proibizioni e allontanandosi da qualsiasi relazione con la logica del consumo (dalla quale oggigiorno sembra non esserci scappatoia), ma perché questi progetti di edizione, il modo nel quale si mettevano in moto queste macchine e progetti, così come la speranza e lo spirito di lotta, sembrano di un altro mondo. Ma non è del tutto così.

In molti progetti editoriali e tipografie attuali, come anche alcune riviste e giornali, ci sentiamo motivati da questo spirito che ieri abbondava e del quale questi esempi sono solo alcuni. Provando a non entrare in —però provando pure a farli saltare in aria— tutti i processi di produzione/consumo, la logica dei benefici, le relazioni commerciali e lavorativi, cerchiamo di far tornare quello spirito sovversivo, visto che un messaggio radicale deve essere contenuto in una forma di diffusione che sia all’altezza di tale messaggio.

Capiamo che ci sono progetti con finalità di sussistenza, relazionati con la edizione e la distribuzione di libri anarchici, vissuti come una forma modesta di guadagnarsi da vivere, e questo, vista la merda di lavori e le possibilità di vita dentro la cornice del sistema che ci impongono, in parte lo possiamo capire. Di contro bisognerebbe pur tenere in mente che per noi, che cerchiamo forme di vivere differenti, nelle quali la nostra vita e la nostra lotta siano totalmente relazionate con la nostra quotidianità e lontane dalle relazioni di produzione e consumo, non ci torna l’idea di lavorare in quello che per noi è uno strumento di lotta tra tanti, un’arma tra tante in questa guerra sociale.

Fra i nostri obbiettivi ci sono la diffusione —quanto più ampia e più accessibile— di idee, proposte, visioni, interpretazioni, da un punto di vista radicale. E crediamo che questo debba passare per una rottura, più radicale possibile, con le forme che il capitalismo ci impone. Per questo vediamo come qualcosa di importante il rifiuto della distribuzione commerciale che fa rincarare i prezzi, della logica di vendere i libri 10 volte più del costo di stampa, del culto delle grandi librerie, dell’uso dei codici di controllo e numerazione —per fini commerciali o di classificazione (codici di barra, ISBN, ecc.)—, dei diritti di autore (copyright o copyleft o qualunque altra cosa del genere), ecc. Vediamo come qualcosa di necessario spingere modi più diretti di distribuzione tramite delle «distro» di materiale rivoluzionario, appoggiare i progetti di tipografie anarchiche, dare per scontato che il nostro materiale sta lì per dargli vita e per essere riprodotto come meglio si desideri, e promuovere una maggiore autonomia dei nostri progetti rispetto alla traduzione, la redazione dei testi, l’impaginazione, il disegno grafico, la distribuzione e, se possibile, la stampa, oltre all’appoggio totale ad altri progetti relazionati, come le biblioteche sociali, le biblioteche per i prigionieri, ecc.

A qualcuno, magari, queste critiche e queste opinioni potrebbero risultare pretenziose, a qualcun altro scontate, ma riteniamo importante parlare anche di queste cose quando ci riferiamo ai libri e al suo potenziale sovversivo.

Bardo, Agosto del 2011.